wyspa wielkanocna posągi odkopane
Wyspa Wielkanocna (przez Polinezyjczyków nazywana Rapa Nui) to wyspa na południowym Oceanie Spokojnym, na której obecnie mieszka ok. 8000 osób. Jest oddalona o ponad 2000 km od najbliższej zamieszkanej wyspy (Pitcairn) i 3600 km od Chile kontynentalnego. Nie bez powodu jest uważana za jedną z najbardziej izolowanych zamieszkanych wysp
Międzynarodowy zespół naukowców zaproponował nową koncepcję dotyczącą celu powstania słynnych posągów moai z Wyspy Wielkanocnej. Mieszkańcy Rapa Nui wierzyli, że posągi zapewniają wysokie plony na wyspie – przekonują badacze i sugerują, że moai stawiano po to, by użyźniały ziemię. Wyspa Wielkanocna (w miejscowym języku nazywana Rapa Nui) to jedno z najbardziej odosobnionych miejsc na Ziemi - do najbliższej zamieszkanej wyspy na Polinezji jest ok. 2000 kilometrów, a do stałego lądu - Ameryki Południowej - ok. 3600 kilometrów. Ta położona na Pacyfiku wyspa ma powierzchnię zbliżoną do Katowic. Została odkryta przez Europejczyków dopiero w 1722 r. w niedzielę wielkanocną, co jest źródłem jej dzisiejszej nazwy. Zasiedlona przez pradawnych Polinezyjczyków wyspa od dawna postrzegana jest, jako pełne zagadek i tajemnic miejsce. Kojarzona jest przede wszystkim z monumentalnymi posągami moai, które przedstawiają sylwetki ludzi z dużymi głowami. Stały się one symbolem wyspy ze względu na swój bardzo charakterystyczny wygląd. Moai powstały w celu użyźniania gleby? To, jak powstało ponad 1000 ogromnych posągów z Wyspy Wielkanocnej od dawna fascynuje badaczy, podobnie jak cel, dla którego zostały stworzone. Nie mniej fascynująca jest historia, zwyczaje i upadek społeczeństwa, które pozostawiło po sobie posągi moai, choć symboliczne znaczenie samych postaci nigdy nie zostało w pełni zrozumiane. Naukowcy z University of California w Los Angeles, Cotsen Institute of Archaeology i Easter Island Statue Project zasugerowali, że ogromne posągi zostały zbudowane w celu użyźniania gleby w ciężkich czasach, kiedy susza i złe warunki pogodowe stanowiły wyzwanie dla produkcji rolnej. Swoje badania skoncentrowali na wykopaliskach w Rano Raraku - kamieniołomie znajdującym się po wschodniej stronie wyspy, z którego pochodzi około 95 procent posągów moai. Kamieniołom to w rzeczywistości krater wulkaniczny, w którym znajduje się jezioro wulkaniczne. To jedyne źródło kamienia na wyspie. Rezultaty badań ukazały się w piśmie „Journal of Archaeological Science”. Ale według badaczy Rano Raraku to coś więcej niż tylko kamieniołom. Swoje twierdzenia uczeni oparli na analizie próbek gleby pobranej z kamieniołomu. - Kiedy przyszły wyniki analiz okazało się, że występują tam wysokie poziomy wapnia i fosforu, czego bym nigdy nie podejrzewała. Gleba wykazała wysoki poziom składników, które są kluczowe dla wzrostu roślin i niezbędne, by osiągnąć wysokie plony. Wszędzie na wyspie gleba podlega szybkiej erozji, co powoduje wypłukiwanie elementów potrzebnych do wzrostu roślin, ale w kamieniołomie, gdzie pozyskiwano surowiec, co powodowało ciągły napływ niewielkich fragmentów skał, istnieje doskonały system sprzężenia zwrotnego wody, naturalnego nawozu i składników odżywczych – powiedziała Sarah Sherwood z University of the South w Sewanee w Tennessee. Badaczka dodała, że samo wydobycie surowca i produkcja posągów pomagały zwiększyć żyzność gleby poprzez roznoszenie materiały skalnego i gleb z kamieniołomu w inne części wyspy. W próbkach ziemi badacze znaleźli ślady upraw bananów, taro, słodkich ziemniaków oraz morwy papierowej. Gleba z Rano Raraku była cennym towarem Jak przypomnieli naukowcy, ustalony pogląd na region kamieniołomu jest taki, że był to teren przemysłowy wykorzystywany do produkcji i tymczasowego przechowywania moai przed transportem ich do innych miejsc na wyspie. Jednak w samym kamieniołomie i jego pobliżu znajduje się blisko 400 posągów. Niektóre z nich są zakopane w ziemi w sposób, który sugeruje, że ich umieszczenie tam nie jest tymczasowe. Badacze uznali, że te wszystkie poszlaki wskazują na wykorzystywanie kamieniołomu jako miejsca pod uprawy żywności. Mieszkańcy Rapa Nui wykorzystywali bogatą glebę Rano Raraku, by osiągać wyższe plony przy niższym nakładzie pracy. „W oparciu o uzyskane dane oraz o rytualizację Rano Raraku podejmujemy się nowatorskiej sugestii, że sama gleba z kamieniołomu była cennym i chronionym towarem. Mogła być transportowana z Rano Raraku w inne części wyspy, by wzbogacić obszary wymagające zwiększonej wydajności” - wyjaśniają autorzy w publikacji. Już wcześniejsze badania wskazywały, że moai związane były z rytuałami płodności. Nowe analizy dostarczają dowodów chemicznych na ten związek, co z kolei sugeruje, że posągi zostały wzniesione, by czuwać nad zielonymi ogrodami i polami uprawnymi w nieskończoność. - To badanie radykalnie zmienia pogląd, że wszystkie posągi w kamieniołomie Rano Raraku po prostu czekały na transport w inne miejsca wyspy – przyznała Jo Anne Van Tilburg z University of California w Los Angeles. - Te i prawdopodobnie inne moai znajdujące się w pozycji pionowej w Rano Raraku zostały zachowane na miejscu, aby utrzymać święty charakter tego miejsca. Moai były kluczowe dla płodności, a według ludności Rapa Nui, ich obecność stymulowała produkcję żywności – dodała. Źródło: University of California, Los Angeles, fot. Easter Island Statue Project
Wyspa Wielkanocna. Wyspa Wielkanocna. Search this site. Krańce świata - Wyspa Wielkanocna. Historia - Tajemnicze posągi - Wyspa Wielkanocna.Niewiele jest miejsc na Ziemi, które owianą są taką aurą tajemniczości, jak Wyspa Wielkanocna – maleńki skrawek lądu położony na południowym Oceanie Spokojnym, z dala od cywilizacji. Tajemnice Wyspy Wielkanocnej – posągi moai Wyspa zamieszkana przez niecałe 8000 osób, z czego 70% stanowią Polinezyjczycy, należy do Chile, od którego brzegów oddalona jest o 3600 km. Jest to jedna z najbardziej odosobnionych zamieszkanych wysp na świecie. Obdarzona niezwykłą urodą naturalnych krajobrazów Wyspa Wielkanocna, zwana w języku polinezyjskim Rapa Nui, przyciąga turystów przede wszystkim tajemniczymi posągami – moai. Jednakże znajdziecie tam znacznie więcej atrakcji niż słynne kamienne głowy: między innymi idealne warunki do nurkowania, snorkelingu i surfingu. By wynieść jak najwięcej z tej egzotycznej wyprawy możecie przemierzać wyspę pieszo, rowerem lub konno, ale jeśli chcecie po prostu odpocząć i naładować baterie, to znajdziecie tam wspaniałe, piaszczyste plaże i przytulne hotele. Mimo, że Rapa Nui jest niezwykle popularnym kierunkiem wśród turystów z całego świata, to będąc na miejscu odniesiecie wrażenie całkowitego spokoju i odosobnienia. Przed podróżą spróbujemy uchylić rąbka tajemnicy i nieco przybliżyć Wam historię legendarnych posągów. Czym są posągi moai? Znajdujące się na Wyspie Wielkanocnej posągi moai to masywne megality wykonane ze skał o pochodzeniu wulkanicznym setki lat temu przez rdzennych mieszkańców. Na wyspie znajduje się łącznie 887 posągów, z których największy – Paro – miał wysokość około 10 m i ważył ponad 75 ton. Aż 95% ze wszystkich odkrytych moai zostało wyrzeźbionych ze skał wulkanicznych w kamieniołomie Rano Raraku, gdzie nadal można podziwiać 394 z nich. Figury wyrzeźbione są z tufu wulkanicznego, który jest łatwy w obróbce, co miało niebagatelne znaczenie, ponieważ rdzenni mieszkańcy Rapa Nui nie znali metalu, więc używali jedynie narzędzi z kamienia, tak zwanych toki. Kamienne kolosy osiągają średnio wysokość 4 m i wagę około 14 ton. Wysiłek potrzebny do ich stworzenia, a następnie przemieszczenia w odległe zakątki wyspy zdaje się być niewyobrażalny. Ponadto nie do końca wiadomo czemu ludność Rapa Nui podjęła się takiego trudnego zadania. Na wyspie nie znaleziono żadnych zapisków świadczących o tym, jaki cel przyświecał mieszkańcom. Jednakże większość naukowców jest zdania, że moai były tworzone ku czci przodków, plemiennych wodzów i innych znamienitych członków społeczności. Część moai umieszczonych jest na prostokątnym kamiennym podium zwanym ahu, które służyło jako grobowiec osoby upamiętnionej. Każda z figur ma odrębne cechy charakterystyczne i rysy, co świadczy o tym, że twórcy próbowali odzwierciedlić wygląd osoby, której oddawali cześć. Rzeźby tworzyła wyłącznie jedna grupa społeczna, od której pozostali mieszkańcy kupowali posągi, płacąc takimi towarami i produktami, których mieli najwięcej, gdyż nie znali pieniędzy. Za środki płatnicze służyły im bataty, kury, banany, wyplatane ręcznie maty i kamienne narzędzia. Im większy posąg, tym większy koszt musieli ponieść członkowie danej społeczności. Jednakże większy posąg był symbolem zaradności i świetności plemienia, które stać było na poniesienie takich wydatków. Co ciekawe, oczodoły były rzeźbione na samym końcu, dopiero wtedy, gdy kolos trafiał na miejsce swojego przeznaczenia. Głowy niektórych posągów zwieńczone są pukao, które mają formę kapelusza i wykonane są z lekkiego, czerwonego tufu wulkanicznego z kamieniołomu Puna Pau. Pukao miały ponoć symbolizować mana, czyli niezwykłą moc psychiczną zmarłego. Rapanujczycy wierzyli, że duch upamiętnionego zmarłego będzie chronił całe plemię i przynosił jego członkom powodzenie we wszystkich sferach życia. Dlatego właśnie posągi nazwano moai, co w tłumaczeniu na polski oznacza „by mógł dalej być”. Kilka ciekawych faktów dotyczących Rapa Nui • Na wyspie znajduje się 887 posągów; • Zdecydowana większość wyrzeźbiona jest w skałach z tufu wulkanicznego, czyli skompresowanego wulkanicznego pyłu; • Zaledwie 53 rzeźby wykonane są z innych materiałów, w tym 13 z bazaltu, 22 z trachitu, a 17 z delikatnej, czerwonej scorii; • Rzeźbiarze wykorzystywali w pracy kamienne dłuta, a wiele zespołów pracowało równocześnie nad różnymi posągami; • Przyjmuje się, że wyrzeźbienie jednej figury zajmowało zespołowi złożonemu z 5-6 pracowników około roku; • Prawie wszystkie moai mają nieproporcjonalnie duże głowy, stanowiące 3/8 całego posągu; • Moai mają charakterystyczne twarze, z dużymi i szerokimi nosami oraz mocno zarysowanymi podbródkami. Wyróżniają je także uszy w kształcie prostokąta i głęboko osadzone oczy; • Ahu to kamienne podium, na którym stoją niektóre moai. Na wyspie odnaleziono 313 ahu, z czego na 125 stoją kamienne kolosy. Największym spośród nich jest Ahu Tongariki o długości 220 m, na którym stoi aż 15 moai; • Większość moai zwróconych jest twarzą w stronę lądu, tak jakby miały chronić pobliskie wioski i ich mieszkańców; jedynie 7 figur znajdujących się na Ahu Akivi ma twarze zwrócone w stronę oceanu, by pomóc podróżnikom odnaleźć bezpieczną drogę na wyspę; • W 1979 r. archeolodzy odkryli, że półkuliste lub eliptyczne oczodoły zostały stworzone tak, by umieścić w nich koralowe oczy ze źrenicami wykonanymi z czarnego obsydianu lub czerwonej scorii; • Blisko połowa z istniejących moai wciąż znajduje się w okolicy kamieniołomu Rano Raraku, ale setki z nich zostały stamtąd przetransportowane wieki temu w odległe zakątki wyspy; • Przez długi czas tajemnicą było, w jaki sposób Rapanujczycy zdołali przetransportować ważące po kilka ton posągi w odległe miejsca; najczęściej przyjmuje się, że kolosy były ustawiane w pozycji pionowej na kilku balach drewna i powoli, mozolnie toczone do miejsca przeznaczenia; jednakże najświeższe badania sugerują, że na posągi nakładano coś w rodzaju uprzęży z lin, które ciągnięte raz z jednej, raz z drugiej strony przechylały moai, które dzięki temu „szły” do przodu; • Posągi moai znajdują się na terenie Parku Narodowego Rapa Nui, który od 1995 r. jest na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Wiele tajemnic wiąże się z tą malowniczą wyspą, ale jedno jest pewne - ta maleńka wysepka, zagubiona na bezkresnym Oceanie, oferuje turystom, jedyne w swoim rodzaju, przeżycia i doświadczenia. Najwyższy czas, abyście i Wy na własne oczy zobaczyli jej tajemnicze piękno. Znajdziecie tam liczne cuda natury: piękne plaże, z delikatnym piaskiem, liczne stożki wulkanów i smagane wiatrem, zielone doliny, zaś przede wszystkim, monumentalne posągi moai, które są niemymi świadkami zamierzchłych czasów. Wyspa została odkryta przez Holendra Jacoba Roggeveena w niedzielę wielkanocną, 5 kwietnia 1722 roku, co jest źródłem jej nazwy. Żyło na niej wówczas 2-3 tys. mieszkańców, jakkolwiek liczba ludności mogła wcześniej dochodzić do 10-15 tys. osób. Taki spadek liczby mieszkańców spowodowany został przez wyczerpanie naturalnych Wyspa Wielkanocna (hiszp. Isla de Pascua, ang. Easter Island, polinez. Rapa Nui) – należąca do Chile, niewielka wyspa położona w południowej części Oceanu Spokojnego. Charakterystyka[edytuj] Wyspa uznawana jest za jedną najbardziej odizolowanych na świecie. Od wybrzeży Chile dzieli ją około 3600 km, a od innej najbliższej wyspy Pitcairn – 2000 km. Ma długość ok. 20 km i szerokość 15, powierzchnię 163,6 km², oraz trójkątny kształt. Wyspa jest pochodzenia wulkanicznego. Na wyspie oglądać można nieczynne kratery wulkanów, w tym najbardziej regularny Rano Kau. Najwyższym wzniesieniem jest czubek innego wygasłego wulkanu Terevaka mający 507 m Na wyspie znajduje się 887 kamiennych posągów Moai. To one właśnie przyciągają na wyspę turystów. Klimat wyspy jest stabilny, a różnice pomiędzy okresem chłodniejszym a cieplejszym są niewielkie i wynoszą około 5 °C. Najcieplejszy jest styczeń i luty, ze średnimi temperaturami około 23 °C, najchłodniejszymi miesiącami są lipiec i sierpień, ze średnimi temperaturami około 18 °C. Lecz przez cały rok, w każdym miesiącu zdarzają się dni z temperaturami przekraczającymi 30 °C. Najwięcej opadów odnotowuje się w kwietniu i maju, natomiast okres od września do lutego charakteryzuje się zmniejszonymi opadami. Jednak z opadami, większymi czy mniejszymi należy się liczyć w ciągu całego roku. Według danych z 2012 roku jest zamieszkiwana przez 5761 mieszkańców i ich liczba, głównie za sprawą imigrantów, szybko przyrasta, w 1982 roku liczyła bowiem zaledwie 1936 osób. Na Wyspie Wielkanocnej znajduje się tylko jedna miejscowość – Hanga Roa. Przed wyjazdem[edytuj] Wizy[edytuj] Wyspa Wielkanocna to część terytorium Chile. Od obywateli polskich nie są wymagane wizy. Nie są wymagane też szczepienia. Termin wyjazdu[edytuj] Ze względu na klimat wyspę odwiedzać można przez cały rok. Deszcze są okresowe i krótkotrwałe. Ceny[edytuj] Na Wyspę Wielkanocną całe zaopatrzenie należy przywieźć statkiem bądź też samolotem. To skutkuje tym, że ceny są dwu-, trzykrotnie wyższe niż na kontynencie. Porozumiewanie się[edytuj] Językiem urzędowym jest hiszpański. Oczywiście można porozumiewać się bez większych kłopotów po angielsku. Dojazd[edytuj] Jedynym sposobem dostania się na wyspę, jeśli nie liczyć wielotygodniowego rejsu jachtem żaglowym, jest lot samolotem linii lotniczych LAN z Santiego de Chile, okresowo z Limy. Raz w tygodniu przylatuje samolot z Papeete na Tahiti. Lecąc z Polski należy się liczyć z kosztem około 6 tys. zł. Lotnisko na wyspie ma drogę startową o długości ponad 3,3 tys. metrów, a to dlatego że w przeszłości było też lotniskiem zapasowym dla amerykańskich promów kosmicznych. Na wyspie nie ma transportu publicznego. Jednak „stolica” wyspy Hanga Roa jest na tyle mała, że można po niej poruszać się pieszo, a z lotniska do hotelu zabierze nas hotelowy bus lub taksówka. Warto zobaczyć[edytuj] Moai z grupy Ahu Tongariki Turyści biur podróży spędzają na wyspie zazwyczaj trzy dni. Jednak będąc tu indywidualnie warto wygospodarować więcej czasu i zobaczyć co to jest być w tak odległym od świata miejscu. Krajobraz wyspy nie zachwyca. W większości to łagodne, trawiaste pagórki i wzgórza. Tropikalny las został wycięty przez pierwotnych mieszkańców, co zapewne przyczyniło się do zagłady ich cywilizacji, a posadzone eukaliptusy nie należą do najpiękniejszych. Brak też jest rzek i strumieni. Woda pochodząca z opadów łatwo przenika przez porowate wulkaniczne skały i gromadzi się na pewnej głębokości. Większość turystów przyjeżdża na Wyspę Wielkanocną aby zobaczyć tajemnicze posągi Moai. Jest ich 887. Mają od 6 do 21 metrów wysokości, a najcięższy waży około 270 ton. Możemy nie tylko oglądać same rzeźby, ale też odwiedzić kamieniołom w którym je wkuwano i drugi mniejszy gdzie wykuwano kapelusze nakładane na posągi. Jeżeli przylecieliśmy na własną rękę to aby to zobaczyć możemy wykupić na miejscu jednodniową wycieczkę z przewodnikiem. Możemy też wypożyczyć rowery (koszt od równowartości 50 PLN w górę za 8 godzin) i objechać na nich wyspę dookoła, co zajmuje cały dzień. Dostępne są też samochody, najlepiej wypożyczyć terenowy, w cenie od równowartości 100 do 250 złotych za 8 godzin. Możliwe też jest zwiedzanie wyspy „w siodle”. Drugim celem jest wygasły wulkan Rano Kau i leżąca tuż obok wioska Orongo z owalnymi, wzniesionymi z kamienia, domami. Uważa się, że była zamieszkiwana raz w roku podczas wyścigów zwanych Tangata Manu mających na celu wyłonienie klany panującego przez następny rok. W tym celu wybrani przez klany młodzi mężczyźni musieli zdobyć jajo rybitwy, pierwsze w tym okresie lęgowym. Trzecią atrakcją jest zwiedzenie, choć niewielkiego fragmentu, jaskiń, tworzących podziemny labirynt. W jaskiniach tych, w różnych kresach, z różnych powodów ukrywali się lub mieszkali mieszkańcy Wyspy Wielkanocnej. Ciekawostką jest zinwentaryzowanie części podziemnych jaskiń przez polskich speleologów rekomendowanych rządowi Chile przez profesora Jana Ryna z Uniwersytetu Jagiellońskiego, będącego w Chile i Peru dużym autorytetem w zakresie choroby wysokościowej. Jeżeli pozwoli na to czas dobrze jest wypocząć na piaszczystej plaży nad zatoką Caleta Anakena ozdobionej samotnym Moai. Dużą atrakcją jest nurkowanie w czystych wodach oceanu których przejrzystość osiąga nawet 50 metrów. Możliwość taką oferują lokalne biura turystyczne. Noclegi[edytuj] Na wyspie jest ponad 40 hosteli, hotelików i hoteli. Ceny są wysokie, od ponad tysiąca złotych za pokój w trzygwiazdkowym hotelu do 200 złotych w hostelu. w celu wybrania najkorzystniejszej oferty należy posłużyć się jednym z internetowych portali rezerwacyjnych. Wybierając miejsce do noclegu dobrze jest sprawdzić, czy dysponuje bezpłatnym dostępem do internetu. Gastronomia[edytuj] Na wyspie spotkamy parę niewielkich restauracji. Najlepszą była mieszcząca się u wylotu ulicy Te Pito O Te Henua, restauracja La Taverne du Pecheur, z zewnątrz przypominająca zespół ogrodowych altanek, prowadzona przez Francuza ze sporą nadwagą. Niestety nie mamy informacji czy prowadzi ją nadal. Za prestiżową uchodzi restauracja Te Moana w której wieczorami występuje zespół muzyczny. Ceny dań od równowartości 50 PLN w górę. Alternatywą dla dość drogich lokali jest supermarket Kai Nene gdzie jest sklep serwujący tradycyjne empanada lub liczne stragany z hot dogami, kanapkami z kurczakiem czy nawet steaki z ziemniakami. Na wyspie nie spotkamy znanych sieciowych restauracji. Zakupy[edytuj] Typową pamiątką z Wyspy Wielkanocnej są miniaturowe figurki Moai wykonane z kamienia lub drewna. Ponadto ozdoby z piór, kamieni itp. Produkty te sprzedawane są w niewielkich sklepikach czy też na straganach w centralnej części miasteczka Hanga Roa. Zainstalowany na wyspie bankomat obsługuje karty Cirrus, Maestro i Master Card. Nie obsługuje natomiast kart VISA. Pewne ilości gotówki możemy podjąć w banku po okazaniu karty VISA. Ponadto przy płatnościach kartą spotkamy z doliczeniem do cen dodatkowej prowizji w wysokości od 10 do 20%. Zdrowie[edytuj] Na wyspie nie występują szczególne zagrożenia dla zdrowia. Klimat jest łagodny, a wiatry znad oceanu sprawiają, że dolegliwości alergiczne są mniejsze. Na wyspie jest niewielki szpital (nowy budynek, czterokrotnie większy od poprzedniego, otwarto pod koniec 2012 roku). Nagłe przypadki obsługiwane są natychmiast, szpital pracuje 24 godziny na dobę, natomiast na planowe wizyty należy zapisywać się z parodniowym wyprzedzeniem. Prywatna przychodnia Consulta Medica działa przy Atanu Tekena (koło hotelu Orongo) przez 6 dni w tygodniu – w niedziele zamknięta. Należy pamiętać, że w przypadku poważniejszych dolegliwości chorego trzeba ewakuować na kontynent. Oczywiście, należy mieć odpowiednie ubezpieczenie, nie tylko od wypadków, ale też na wypadek choroby, gdyż obywateli Polski nie obejmuje w Chile bezpłatna opieka zdrowotna. Gdzie dalej[edytuj] Samolotem na wschód do Santiago de Chile lub Limy (w Peru), a na zachód do Tahiti. Wyspa Wielkanocna należy do Chile i leży w południowej części Oceanu Spokojnego. Liczy sobie zaledwie 15 km długości i około 20 km szerokości, jest oddalona od stałego lądu o niemal 4 tys. km. Ten położony z dala od cywilizacji zakątek jest dziś zamieszkały przez niewiele ponad 7 tys. mieszkańców, wśród których dominującą Posągi Moai Wyspa Wielkanocna - Wyniki wyszukiwania dla zdjęć i ilustracjiWyświetl filmy dla posągi moai wyspa wielkanocnaPrzeglądaj dostępne zdjęcia i obrazy (6 490) dla słowa kluczowego posągi moai wyspa wielkanocna lub rozpocznij nowe wyszukiwanie, aby znaleźć więcej zbiorów zdjęć i wyniki Wulkany Wyspy Wielkanocnej i posągi moai, przełom listopada i grudnia 2015.CZĘŚĆ 2https://youtu.be/q6fiOeaKmjkCZĘŚĆ 3https://youtu.be/rufHpgitwDEWięcej na gr